Helenistik Dönemden Bir Metropol
Kale Dağı'nın tepesindeki antik Pergamon yerleşimi anıtsal mimarisiyle Helenistik dönem şehir planlamacılığının en iyi örneğini temsil etmektedir. Athena Tapınağı, Trajan Tapınağı, Helenistik dönemin en dik tiyatro yapısı, kütüphane, Heroon, Zeus Sunağı, Dionysos Tapınağı, agora ve gymnasion yapıları bu planlama sisteminin ve dönem mimarisinin en seçkin örnekleri olarak karşımıza çıkmaktadır. Helenistik Bergama Krallığının başkenti olan kent, önemli bir eğitim merkeziydi. Daha sonra Roma İmparatorluğunun Asya Eyaleti başkenti olan Pergamon, döneminin en önemli sağlık merkezlerinden Asklepion'a ev sahipliği yapmıştır. Pergamon, topografyanın en iyi şekilde kullanılmasıyla yapılan anıtsal mimarisiyle, Helenistik Dönem şehir planlamacılığının en görkemli örneğini temsil etmektedir.
Athena Tapınağı, Helenistik Dönem'in en dik tiyatro yapısı, Kütüphane, Heroon, Zeus Sunağı, Dionysos Tapınağı, Demeter Kutsal Alanı, Saraylar, Stoalar, Agora, Gymnasion ve Peristylli yapıları bu planlama sisteminin ve dönem mimarisinin en seçkin örnekleri olarak karşımıza çıkmaktadır. Helenistik Dönem'in en ünlü ve tanınmış heykelcilik okullarından birine sahip kent, İ.Ö. II. yy'da bugün halen adı dünya harikaları arasında sayılan Zeus Sunağı'nı yaratmıştır. Bergama Heykeltıraşlık Okulu'nun ürettiği, Zeus Sunağı ve başka birçok eser, Helenistik Dönem heykel sanatının doruk noktasını temsil etmektedir. Bugün halen kullandığımız ‘’parşömen’’ adı Bergama'dan gelmektedir. 200 bin rulodan oluşan ve Helenistik Çağ'ın en önemli kütüphanelerinden birine sahip olan kent, aynı zamanda bir bilim ve sanat merkezidir.
“ Bergama Çok Katmanlı Kültürel Peyzaj Alanı; Helenistik, Roma, Doğu Roma ve Osmanlı Dönemlerine ait katmanları içerisinde barındıran Bergama Çok Katmanlı Kültürel Peyzaj Alanı, Pergamon (çok katmanlı kent), Kibele Kutsal Alanı, İlyas Tepe, Yığma Tepe, İkili, Tavşan Tepe, X Tepe, A Tepe ve Maltepe Tümülüsleri olmak üzere dokuz bileşenden oluşmaktadır. ”
Kızıl Avlu ve Mısırlılar
Helenistik Çağ'da basınçlı su sistemi ile suyu 200 metre yukarıya, Pergamon Akropolüne çıkaran Pergamonlular Roma Çağ'ında biri yaklaşık 45 diğeri 70-80 km uzunluğundaki su sistemleri ile kente su taşımışlardır. Roma Dönemi'nde kültürel ve bilimsel hayattaki öncü rolü devam eden kent, 160 bine ulaşan nüfusu ile antik dünyanın sayılı metropollerinden biri haline gelmiştir. M.S. II. yüzyılda Mısır tanrıları adına inşa edilen ve bugün Kızıl avlu olarak bilinen tapınak, bütün görkemiyle kentin ortasında durmaktadır. Kapladığı alan, iyi korunmuş olması, nehrin üzerine inşa edilmiş olması, Bizans Çağında Kilise olarak kullanılması, bugün kulelerinden bir cami olarak kullanılıyor olması gibi birçok özelliği ile özel bir konuma sahiptir. Kızıl Avlu'nun yanı sıra, Traian Tapınağı, Tiyatro, Amfi tiyatro ve su kemerleri gibi seçkin eserleri ile döneminin mimari, planlama ve mühendisliğinin en önemli örneklerine sahiptir.
Çok katmanlı kültürel peyzajın önemli bir parçası olarak Roma Dönemine ait pek çok anıtsal yapı bugün hala Osmanlı Dönemi kentsel dokusunun içerisinde ayakta durmaktadır. Günümüzde de kullanılan Roma Dönemine ait köprüler Selinos deresinin her iki yakasındaki mahalleleri birbirine bağlayan tek geçiş noktalarıdır. Hristiyanlığın Batı Anadolu'daki ilk yedi kilisesinden birinin Bergama'da oluşu, kentin Bizans Döneminde de önemli olduğunu göstermektedir. Çevresindeki kültürel peyzaj ile birlikte Helenistik ve Roma Dönemlerine ait pek çok istisnai örneği içerisinde barındıran kent, özellikle Roma ve Doğu Roma(Bizans) dönemlerine ait katmanlar üzerinde yayılmış olan Osmanlı dönemi mimarisine ait pek çok konut, cami, han, hamam ve ticari merkez ile de önemini korumuştur.
Bergama'da hayat son olarak Osmanlı İmparatorluğu döneminde şekillenen ve halen canlılığını koruyan yerleşim, kamusal ve ticari akslar üzerinde devam etmektedir. Osmanlı Arastasında ‘’tel kırma’’ el işlemeleri ve Bergama yorganları yapan ustaları yan yana görmek mümkündür. Antik Çağ'da, ev sahipliği yaptığı şölen ve spor karşılaşmaları ile ünlü olan kentte, günümüzde de kültürel hayat hareketli ve canlıdır. Atatürk'ün isteği ile başlatılan; Cumhuriyetimizin en eski ve aralıksız süren festivali olan ''Bergama Kermesi'' ne her sene ev sahipliği yapan Bergama aynı zamanda müzisyenleri, düğünleri ve köy hayırları ile de ünlüdür. Çevresindeki kültürel peyzaj ile birlikte Helenistik ve Roma Dönemlerine ait pek çok istisnai örneği içerisinde barındıran kent, özellikle Roma ve Doğu Roma dönemlerine ait katmanlar üzerinde yayılmış olan Osmanlı dönemi mimarisine ait pek çok cami, han, hamam ve ticari merkez ile de önemini korumuştur.
