Gün Doğumunda Nemrut Dağındaki Tanrı Heykelleri

Nemrut Dağı



Doğu ve Batı Medeniyetlerinin, 2150 m. yükseklikte muhteşem bir piramitteki kesişme noktası, Dünyanın sekizinci harikası Nemrut, anıtsal heykelleri ve benzersiz manzarası ile Helenistik Dönemin en görkemli kalıntılarından birisidir Yüksekliği on metreyi bulan büyüleyici heykelleri, metrelerce uzunlukta kitabeleri bulunmaktadır. Eski çağlarda ‘‘Kommagene‘‘ olarak bilinen, bu alanda bulunan arkeolojik kalıntılar Antiochos tümülüsü ve buradaki dev heykeller, Eskikale, Yenikale, Karakuş Tepe ve Cendere Köprüsü Nemrut Dağı, çevresindeki önemli eserlerdir.

Güney Doğu Anadolu Bölgesi'nde, Adıyaman ili sınırları içindedir. 1988 yılında Unesco Dünya Mirası ilan edilmiştir. Yüz ölçümü 13.827 hektardır. Milli parkın kaynak değeri eski çağlarda ‘‘Kommagene‘‘ olarak bilinen, bu alanda bulunan arkeolojik kalıntılardır. Antiochos tümülüsü ve buradaki dev heykeller, Eskikale, Yenikale, Karakuş Tepe ve Cendere Köprüsü milli park içinde kalan kültürel değerlerdir. Doğu ve batı teraslarında Antiochos ile tanrı-tanrıça heykellerinin yanı sıra aslan ve kartal heykelleri bulunmaktadır. Batı terasında eşsiz bir aslanlı horoskop yer almaktadır. Heykeller Helenistik, Pers sanatı ve Kommagene ülkesinin özgün sanatı harmanlanarak yontulmuştur. Bu anlamda Nemrut Dağına ‘‘batı ve doğu uygarlığının köprüsü‘‘ denebilir.

Nemrut Dağı doruğu yerleşme yeri olmayıp Antiochos'un tümülüsü ve kutsal alanlardır. Tümülüs, Fırat Nehri geçitlerine ve ovalarına hakim bir noktadadır. Kralın kemiklerinin yada küllerinin ana kayaya oyulmuş odaya konulduğu ve 50 metre yüksekliğinde, 150 metre çapındaki Tümülüs ile örtüldüğü düşünülmektedir. Her ne kadar yazıtlarda kralın mezarının burada olduğu belirtiliyorsa da bugüne kadar keşfedilememiştir. Kommagene kralı Antiochos Theos, MÖ 62 yılında bu dağın tepesine, pek çok Yunan ve Pers tanrısının heykelinin yanı sıra kendi mezar-tapınağını da yaptırmıştır. Mezarda, bir kartalın başı gibi, tanrıların taş oymaları bulunur. Heykellerin diziliş şekli hiyerotesyon olarak bilinir.

“ Kommagene Kralı I. Antiokos (M.Ö. 69-34) döneminde inşaâ edilen Nemrut Dağı Tümülüsü, mimarlık ve heykeltraşlık alanında Pers, Helenistik ve Anadolu geleneklerinin birleştirilerek sergilendiği mükemmel bir örnek oluşu, kompleks tasarımı ve devasa ölçeği ile antik dünyada eşi bulunmayan bir proje oluşturması, o çağda eşi olmayan yüksek bir inşaat tekniği kullanılmıştır. ”

Tanrılar Tahtı ve Kommagene Kralı

Batı terastaki tanrılar tahtının yanında, Kommagene krallarını değişik ilahlarla tokalaşırken tasvir eden kabartmalar yer almaktadır. Kabartmalar; Antiochos ve Kommagene (Fortuna), Antiochos ve Apollon-Mitras, Antiochos ve Zeus-Oromasdes, Antiochos ve Herakles-Artagnes olarak yer almaktadır. Batı terastaki kolosal heykeller, doğu terastaki gibi sıralanmışlardır. Ancak, doğudaki sunak yerine, topografik durumun farklı olması dolayısıyla, ataların yazıtlarını ve kabartmalarını taşıyan orthostatlar (dikili taşlar) yapılmıştır. Kralın, Persli atalarının kabartmalarını taşıyan taş levhalar, batı terasın güney sırasında, Makedonyalı atalarına ait olan taş levhalar ise Tanrılar tahtının karşısında yer almaktadır. Batı terastaki diğer bir değişiklik ise aslan kabartmalı taş levhadır. Dünyada bilinen en eski Horoskop olarak tanımlanan taş levha 175 cm. boyunda, 240 cm. eninde olup, üstünde, sağa doğru dönerek yürüyen bir aslan figürü betimlenmektedir.

Nemrut Dağındaki Komagene Kralı 1.Antiokos Heykeli

Nemrut Dağı tümülüsü alanı, M.Ö. 60 yılında, Kommagene Kralı I.Antiochos tarafından denizden 2.150 metre yükseklikteki zirvede inşa edilmiştir. Nemrut Dağı zirvesi, Doğu, Batı ve Kuzey teraslarından oluşur. Doğu ve Batı teraslarında dev heykeller bulunurken, Kuzey terasında bulunmuş olan elliden fazla dikilmemiş taş stel, bu terasın depolama alanı veya kralın halefleri için ayrılan alan veya düzenlenmesine fırsat kalmayan teras olduğunu düşündürmektedir. Yaklaşık 2.6 hektar (26 000 m2) alana yayılan Hierothesion, merkezde 30-35 derece eğimli konik bir Tümülüs'le onu doğu, batı ve kuzey yönlerde çevreleyen üç terasla birlikte, kuzeydoğu ve güneybatıdan erişen kutsal tören yollarından oluşur. Tümülüsün tepe noktasının yüksekliği 2206m olup çapı yaklaşık 145m'dir. Tümülüs'te yer alan doğu ve batı teraslar benzer şekilde düzenlenmişken, kuzey terası tamamen farklı biçimde inşa edilmiştir.

Doğu teraslarında kireçtaşından yapılmış, Tümülüs'e sırtını dönmüş şekilde konumlanmış beş tanrı heykeli ile bunların iki yanında aslan ve kartaldan oluşan bir çift koruyucu hayvan heykeli bulunur. Her iki terasta da hayvan heykellerinin arasında yer alan tanrıların dizilimi soldan sağa sırasıyla: Antiochus Kommagene/ Tyche Zeus/ Oromasdes , Apollon/ Mithras-Helios-Hermes ve Herakles/ Artagnes-Ares'dir. Kommagene ülkesinde güneşin doğuşunu ilk gören yer olan doğu terasına sert kayalardan oyulmuş merdivenli yollardan çıkılır. Doğu terası; tanrılar galerisi, atalar galerisi ve sunaktan oluşur. Tanrılar galerisindeki devasa tanrı heykelleri anıt mezara sırtını dönmüş biçimde sıralanmıştır. Tanrılar galerisinin 5 heykelinden biri olan Antiochos, güney uçta ilk sırada yer almaktadır. Kendisini tanrılarla aynı kategoride gören Antiochos heykelini bu sıralamaya dahil etmiştir. 2. Heykel Kommagene-Fortuna Latincede şans, uğur, bereket anlamındadır.

Heykeller arasında en uzun olan 3. Heykel Zeus-Oromasdes, Tanrılar tanrısı Kronos'un oğlu, baş tanrı ve gökler hakimidir. 4. Heykel Apollon-Mithras, Anadolu mitolojisinde baş tanrı Zeus'un oğlu olup ışık ve güneş tanrısıdır. Kuvvet ve kudretin sembolü olan Herakles Anadolu'da Herkül adıyla anılır. Heykellerin her iki yanında içte yer alan göksel gücün temsilcisi kartal ve yanında duran aslan daima tanrıların ve kralların yanında onlara bekçilik etmektedir. Tümülüs'ün doğu ve batı terasları benzer şekilde düzenlenmişken, kuzey teras tamamen farklıdır. Dar, uzun bir dikdörtgen formunda olan kuzey terasta kumtaşından yapılmış kaide sırası ile üzerinde rölyef ya da yazıt olmayan steller bulunur. Kaideler dizinindeki iki açıklıktan batıda olanı Goell tarafından Kutsal Tören yolundan alana açılan giriş kapısı olarak yorumlanmıştır.